સમગ્ર રામાયણ, મહર્ષિ વાલ્મીકિ દ્વારા લખાયેલ મહાકાવ્ય, સાત કાંડમાં વહેંચાયેલું છે. આ તમામ એપિસોડમાં રઘુકુલ વંશના શ્રી રામ અને તેમના ભાઈ લક્ષ્મણની બહાદુરીની ગાથા વર્ણવવામાં આવી છે, જે ભક્તિ, કર્તવ્ય, સંબંધો, ધર્મ અને કર્મનું સાચું વર્ણન છે.
રામાયણના સાત કાંડ:
1. બાલકાંડ (बालकाण्ड):
શ્રી રામનો જન્મ ચૈત્ર મહિનાની નવમીના શુભ દિવસે અયોધ્યામાં રાજા દશરથ અને માતા કૌશલ્યાને ત્યાં થયો હતો. ભરત, લક્ષ્મણ અને શત્રુઘ્નનો જન્મ રાજા દશરથની અન્ય પત્નીઓ કૈકાઈ અને સુમિત્રાના ગર્ભમાંથી થયો હતો. રામ, લક્ષ્મણ, ભરત અને શત્રુઘ્ન, આ બધા ભાઈઓએ ગુરુ વશિષ્ઠના આશ્રમમાં શિક્ષણ મેળવ્યું.
જ્યારે શ્રી રામ 16 વર્ષના થયા, ત્યારે ઋષિ વિશ્વામિત્રએ રાજા દશરથને યજ્ઞમાં વિક્ષેપ પાડતા રાક્ષસોને મારવામાં રામ અને લક્ષ્મણને મદદ કરવા વિનંતી કરી. તેમના આદેશને અનુસરીને, શ્રી રામ અને લક્ષ્મણે ઘણા રાક્ષસોનો વધ કર્યો અને દેવી અહલ્યાને શ્રાપમાંથી મુક્ત કર્યા. શ્રી રામે જનકપુરમાં માતા જાનકીના સ્વયંવરમાં ભાગ લીધો હતો. તેણે શિવનું ધનુષ તોડ્યું અને માતા સીતા સાથે ગાંઠ બાંધી.
2. અયોધ્યા કાંડ (अयोध्या कांड)
શ્રી રામ અને માતા જાનકીની શુભ યુતિ પછી, રાજા દશરથે શ્રી રામના રાજ્યાભિષેકની જાહેરાત કરી. પરંતુ તે પછી, એક દાસી મંથરા દ્વારા ઉશ્કેરવામાં આવતાં, રાણી કૈકાઈએ રાજા દશરથને તેના રક્ષણ માટે આપેલા બે વચનો પૂરા કરવા કહ્યું. દાસી મંથરાની સલાહ મુજબ, કૈકેયીએ તેના પતિ દશરથ પાસેથી બે વચનો માંગ્યા. શ્રી રામનો 14 વર્ષનો વનવાસ અને ભરતનો બીજો રાજ્યાભિષેક.
તેમના પિતા દ્વારા આપવામાં આવેલ વચનની પરિપૂર્ણતામાં, શ્રી રામ તેમની પત્ની સીતા અને નાના ભાઈ લક્ષ્મણ સાથે જંગલ તરફ પ્રયાણ કર્યું.
પુત્રથી અલગ થવાને કારણે અને શ્રવણના માતા-પિતા દ્વારા આપવામાં આવેલા શ્રાપને કારણે રાજા દશરથે પોતાનું બલિદાન આપ્યું હતું. ભરત શ્રી રામને અયોધ્યા પરત લાવવા માટે વનમાં ગયા અને રામ અને ભરત મળ્યા.
શ્રી રામે અયોધ્યા પાછા ફરવાના ભરતના પ્રસ્તાવને નકારી કાઢ્યો.
3. અરણ્યકાંડ (अरण्यकांड)
વનમાં, શ્રી રામ, લક્ષ્મણ અને સીતા ઋષિ અત્રિ અને તેમની પત્ની અનુસૂયાને મળ્યા. આ પછી દુષ્ટ રાવણે માતા સીતાનું અપહરણ કર્યું. શ્રી રામે ઋષિ અગસ્ત્ય અને ઋષિ સુતિષ્ણને આશીર્વાદ આપ્યા અને જટાયુને બચાવ્યા.
સીતાના અલગ થવાથી ક્રોધિત થઈને રામ વન-વનમાં ભટકવા લાગ્યા. આ સમય દરમિયાન રામે માતા શબરીના ખોટા ફળનું સેવન કર્યું અને તેમને બચાવ્યા.
4. કિષ્કિંધા કાંડ (किष्किंधा कांड)
સીતાની શોધ કરતી વખતે, શ્રી રામ સુગ્રીવ, વાયુના પુત્ર હનુમાન અને સમગ્ર વાનર સેનાને મળ્યા. શ્રી રામે સુગ્રીવને મદદ કરવાના હેતુથી બાલીને બચાવ્યો અને સુગ્રીવ અને તેની સેનાની મદદથી તેઓ સીતા માતાને શોધવા નીકળ્યા.
5. સુંદરકાંડ (सुंदरकांड)
હનુમાન સીતા માતાની શોધમાં લંકા પહોંચ્યા અને સીતા માતાને મળ્યા. આ પછી શ્રી હનુમાને પોતાની પૂંછડી વડે લંકાને આગ લગાવી દીધી.
રાવણના ભાઈ વિભીષણે રામનું શરણ લીધું. રામે સમુદ્રના અહંકારને સંતોષ્યો અને પછી હનુમાન અને અન્ય વાંદરાઓએ સમુદ્રમાં રામના નામના પથ્થરો તરતા મૂકીને સમુદ્ર પર પુલ બનાવ્યો.
6. લંકા કાંડ (लंका कांड)
શ્રી રામ અને તેમની સેના પુલ માર્ગ દ્વારા લંકા પહોંચ્યા અને શ્રી રામે સંધિના હેતુ માટે અંગદને રાવણ પાસે સંદેશવાહક તરીકે મોકલ્યા. પરંતુ રાવણે પોતાના અહંકારને કારણે રામની અવજ્ઞા કરી. ત્યારબાદ બંને પક્ષો વચ્ચે યુદ્ધની ઘોષણા કરવામાં આવી હતી.
નિયત સમયે, મહાન યુદ્ધ શરૂ થયું, જેમાં શ્રી રામ અને તેમની સેનાએ તમામ રાક્ષસોને હરાવી દીધા. લક્ષ્મણ અને મેઘનાથ વચ્ચેના યુદ્ધમાં લક્ષ્મણ તીરથી ઘાયલ થયા હતા. શ્રી હનુમાન તેમની સારવાર માટે સંજીવની જડીબુટ્ટી લાવ્યા. તે પછી લક્ષ્મણે મેઘનાદ જેવા રાક્ષસોનો વધ કર્યો અને રામે કુંભકરણ જેવા રાક્ષસોનો વધ કર્યો.
આ પછી શ્રી રામ અને રાવણ વચ્ચે ભયંકર યુદ્ધ થયું. આ યુદ્ધમાં ભગવાન રામે રાવણને હરાવીને વિજય પ્રાપ્ત કર્યો હતો.
વિભીષણનો રાજ્યાભિષેક થયો. માતા સીતાને લંકાથી લાવવામાં આવી હતી. તેની શુદ્ધતા સાબિત કરવા માટે તેને અગ્નિ દ્વારા અજમાયશમાંથી પસાર થવું પડ્યું.
શ્રી રામ સીતા માતા અને લક્ષ્મણ વાંદરાઓ સાથે અયોધ્યા પહોંચ્યા.
7. ઉત્તરકાંડ (उत्तरकांड)
અયોધ્યામાં ભગવાન શ્રી રામના આગમનની યાદમાં અયોધ્યાના લોકો દ્વારા દીપોત્સવની ઉજવણી કરવામાં આવી હતી. આ પછી, શ્રી રામનો રાજ્યાભિષેક ખૂબ જ આનંદ સાથે થયો.
લંકાના રાજા રાવણ દ્વારા માતા સીતાના અપહરણને કારણે, અયોધ્યાના તમામ લોકોએ તેમના પર આરોપ લગાવ્યો હતો. પછી શ્રી રામે તેને વનમાં મોકલી દીધો.
માતા સીતા વનમાં ઋષિ વાલ્મીકિના આશ્રમમાં રહેવા લાગી. ત્યાં તેનો ખોળો બે બાળકોથી ભરાઈ ગયો, જેનું નામ લવ અને કુશ હતું.
તે બંને તેમના પિતા રામ જેવા પરાક્રમી અને બહાદુર હતા. તેણે અશ્વમેધ યજ્ઞમાં વિજય પ્રાપ્ત કર્યો. બંનેએ શ્રી રામના દરબારમાં તેમના માતા-પિતા સીતા અને રામની જીવનકથા સંભળાવી. વાલ્મીકિ ઋષિએ રામને કહ્યું કે આ બંને તેનું જ લોહી છે. ત્યારે ભગવાન રામને પોતાની ભૂલનો અહેસાસ થયો.
અંતે માતા સીતાએ પૃથ્વી માતાને પોતાના આશ્રયમાં લેવા વિનંતી કરી. પછી પૃથ્વી ફાટી અને માતા સીતા તેમાં સમાઈ ગઈ.
આ પણ વાંચો: ઉત્તર ભારતના 5 પવિત્ર મંદિરો, જ્યાં દરેક લોકોએ મુલાકાત લેવી જોઈએ
