પ્રાચીન સમયથી જપ એ ભારતીય પૂજા પ્રણાલીનો અભિન્ન અંગ છે. જાપ માટે માળા જરૂરી છે, જે રુદ્રાક્ષ, તુલસી, વૈજયંતી, સ્ફટિક, માળા અથવા રત્નોથી બનાવી શકાય છે. આમાં રુદ્રાક્ષની માળા જાપ માટે શ્રેષ્ઠ માનવામાં આવે છે, કારણ કે તેમાં જીવાણુનાશક શક્તિ ઉપરાંત વિદ્યુત અને ચુંબકીય શક્તિ પણ હોય છે. અંગિરા સ્મૃતિમાં માળાનું મહત્વ આ રીતે સમજાવવામાં આવ્યું છે-
विना दमैश्चयकृत्यं सच्चदानं विनोदकम्।
असंख्यता तु यजप्तं तत्सर्व निष्फल भवेत्।।
અર્થાત્ કુશ વિનાના કર્મકાંડ, જપમાળા વિનાના અસંખ્ય જપ નિરર્થક છે. જપમાળામાં માત્ર 108 માળા શા માટે છે તે અંગે યોગચૂડામણિ ઉપનિષદમાં કહેવામાં આવ્યું છે –
पद्शतानि दिवारात्रि सहस्त्राण्येकं विंशति।
एतत् संख्यान्तिंत मंत्र जीवो जपति सर्वदा।।
આપણા શ્વાસોની સંખ્યાના આધારે 108 મણકાની માળા મંજૂર કરવામાં આવી છે. વ્યક્તિ 24 કલાકમાં 21,600 વખત શ્વાસ લે છે. દિનચર્યામાં 12 કલાક વિતાવતા હોવાથી બાકીના 12 કલાક ભગવાનની ભક્તિ કરવા માટે બાકી રહે છે, એટલે કે 10,800 શ્વાસ પોતાના પ્રમુખ દેવતાને યાદ કરવામાં ખર્ચવા જોઈએ, પરંતુ દરેક વ્યક્તિ માટે આટલો સમય ફાળવવો શક્ય નથી, તેથી આ સંખ્યા શ્વાસમાંથી છેલ્લા 2 શૂન્યને દૂર કરીને, બાકીના 108 શ્વાસમાં જ ભગવાનનું સ્મરણ ઓળખાય છે.
બીજી માન્યતા ભારતીય ઋષિઓ દ્વારા કુલ 27 નક્ષત્રોની શોધ પર આધારિત છે. દરેક નક્ષત્રમાં 4 તબક્કાઓ હોવાથી, તેના ગુણાંકની સંખ્યા 108 છે, જે સૌથી પવિત્ર માનવામાં આવે છે. હિંદુ ધર્મમાં ધર્મગુરુઓ અને જગદ્ગુરુઓના નામની આગળ ‘શ્રી 108’ લગાવવું એ ખૂબ જ સન્માનની નિશાની માનવામાં આવે છે.
જપમાળાની 108 માળા પરથી જાણી શકાય છે કે જપ કેટલી વાર થયો હતો. બીજી માળાના ઉપરના ભાગમાં એક મોટું અનાજ છે જેને ‘સુમેરુ’ કહે છે. તેનું વિશેષ મહત્વ માનવામાં આવે છે. જપમાળાની ગણતરી સુમેરુથી શરૂ થાય છે અને પછી જપમાળાના અંતમાં, શરૂઆતથી જ 108નું ચક્ર શરૂ કરવાનો નિયમ બનાવવામાં આવ્યો છે, તેથી સુમેરુનો પાર નથી.
એકવાર માળા પૂર્ણ થયા પછી, સુમેરુને કપાળથી સ્પર્શ કરવામાં આવે છે જ્યારે કોઈના પ્રમુખ દેવતાનું સ્મરણ કરવામાં આવે છે. એવું માનવામાં આવે છે કે સુમેરુ બ્રહ્માંડમાં સર્વોચ્ચ સ્થાન ધરાવે છે.
આ પણ વાંચો: શા માટે સ્ત્રીઓ તેમના પગમાં માત્ર ચાંદીની પાયલ અને બિછિયા પહેરે છે અને સોનાની નહીં? જાણો આ પાછળનું કારણ
માળા માં માળા ની સંખ્યા ના મહત્વ વિશે શિવપુરાણ માં કહેવાયું છે-
अष्टोत्तरशतं माला तत्र स्यावृत्तमोत्तमम्।
शतसंख्योत्तमा माला पञ्चाशद् मध्यमा।।
એટલે કે 108 મણકાની માળા શ્રેષ્ઠ, 100-100 મણકાની માળા શ્રેષ્ઠ અને 50 મણકાની માળા મધ્યમ છે.
શિવપુરાણમાં જ અગાઉના શ્લોક 28માં જપમાળાનો જાપ કરવા અંગે જણાવવામાં આવ્યું છે કે અંગૂઠાથી જાપ કરવામાં આવે તો મોક્ષ મળે છે, તર્જની આંગળીથી શત્રુઓનો નાશ થાય છે, મધ્ય આંગળીથી ધન અને ધનની પ્રાપ્તિ થાય છે. રીંગ આંગળીથી શાંતિ મળે છે.
ત્રીજી માન્યતા જ્યોતિષશાસ્ત્ર અનુસાર સમગ્ર બ્રહ્માંડને 12 ભાગોમાં વિભાજીત કરવા પર આધારિત છે. આ 12 ભાગોને ‘રાશિ’ નંબર આપવામાં આવ્યો છે. આપણા શાસ્ત્રોમાં મુખ્યત્વે 9 ગ્રહો (નવગ્રહ) ગણવામાં આવ્યા છે. આ રીતે 12 રાશિઓ અને 9 ગ્રહોનું ફળ 108 આવે છે. આ સંખ્યા સમગ્ર વિશ્વનું પ્રતિનિધિત્વ કરતી સાબિત થઈ છે.
ચોથી માન્યતા સૂર્ય પર આધારિત છે. સૂર્ય 1 વર્ષમાં 21,600 (2 લાખ 12 હજાર) તબક્કાઓ બદલે છે. સૂર્ય દર 6 મહિને ઉત્તરાયણ અને દક્ષિણાયનમાં રહેતો હોવાથી, 6 મહિનામાં સૂર્યના કુલ તબક્કાઓ 1,08,000 (1 લાખ 8 હજાર) છે. છેલ્લા 3 શૂન્યને દૂર કરવાથી, આપણને 108 અંકોની સંખ્યા મળે છે, તેથી જપમાળાના જાપમાં, 108 માળા સૂર્યના એક તબક્કાનું પ્રતીક છે.
આ પણ વાંચો: માત્ર 5 મિનિટમાં વાંચો રામાયણની આખી વાર્તા
